O le matā'upu o fa'asaienisi fa'afoma'i ua fa'atupuina fa'ateteleina i le tele o tausaga. Mai le alualu i luma i le atinaʻeina o vailaʻau faʻafomaʻi fou i le faʻaaogaina o le nanotechnology i masini mataʻituina le soifua maloloina, ua matou oʻo mai i se auala umi o se ituaiga.
O se tasi o ia alualu i luma o le mafai lea ona malamalama ma suia uiga faaletino ma le tino o le tagata e ala i le suia o latou genome!
O le tusiga e tuʻuina atu i le tagata faitau se folasaga i le matata o genetics, faʻasolosolo i luga o le genome o le tagata ma le faʻaogaina o le faʻasologa o gene ma le CRISPR technology.
Le Genome Tagata
I le tautala fa'aletino, o le tagata soifua o se fausaga lavelave e iai le tele o uiga. O nei uiga, pei o le maualuga, lanu o lauulu, lanu mata, foliga foliga, ma isi mea, e mafai ona fuafuaina e faʻaaoga ai a latou DNA.
DNA
O le Deoxyribonucleic acid (DNA) o se mea e faia i elemene kemisi faavae (suka, phosphate, ma faʻavae) o loʻo tauaveina uma faʻamatalaga e uiga i le foliga ma le gaioiga o se mea ola.
E mafai e tagata su'esu'e o meaola ma foma'i ona fa'avasega le fa'amatalaga, tulaga ese i tagata uma, e ala i le su'esu'eina o le mamanu o le DNA.
Genes
O le kenera o se vaega patino o le DNA e fa'ailoga mo se porotini se tasi. O polotini ia e gaosia e kenera e faia ai le galuega o le faatinoina o galuega a le DNA.
O kenera e galue o ni iunite o le gafa ma e nafa ma le tuʻuina atu o uiga patino mai matua i a latou fanau.
O le aofa'iga atoa o kenera ma mea fa'atupu o le tino e ta'ua o lona genome. O le malamalama i le genome o le tagata ua mafai ai e saienitisi ona atiaʻe ni auala fou e togafitia ai, togafitia, pe puipuia ai le faitau afe o faʻamaʻi o loʻo mafatia ai tagata.
O le mea lea e sau ai le faʻasologa o kene.
Gene Editing
Genome po'o le fa'asologa o gene o se vaega o tekinolosi e mafai ai e saienitisi ona suia le DNA o le tino. O nei tekonolosi e mafai ai ona fa'aopoopo, aveese pe suia mea fa'atupu kenera i nofoaga fa'apitoa i le genome.
E le pei o isi metotia fa'ainisinia fa'ainisinia e fa'aofi fa'afuase'i mea fa'atupu i totonu o genomes talimalo, o nei metotia e fa'atatau i fa'aofi i nofoaga ma'oti.
E faapefea ona galulue?
O le fa'asologa o kene e aofia ai enzymes. Enzymes o polotini ia e mafai ai pe faatelevaveina faiga fa'a-kemikolo. O enzymes fa'ainisinia o lo'o fa'aaogaina i le fa'asologa o kenera e ta'ua o le nuclease ma e mafai ona latou tipiina le DNA.
O le Nuclease e fa'ainisinia i se isi vaila'au e ta'ita'ia i latou i le DNA e tatau ona latou tipiina. E mafai ona toe fa'afouina nei manoa DNA tipi, ae o le taimi lea e fafagaina i latou i fa'amatalaga mana'omia e sui ai i le DNA e mana'omia.
O fusi fou, o lona uiga o kenera fou ma kene fou o uiga fou.
E fa'aogaina e saienitisi le fa'ata'ita'iga o gene e su'esu'e ai fa'ama'i eseese e a'afia ai tagata.
Latou te fa'asa'o le genome o manu, e pei o isumu ma i'a, ma va'ai pe fa'afefea ona a'afia e nei suiga lo latou soifua maloloina. Ona latou faʻaaogaina lea o a latou suʻesuʻega e vaʻai ai pe faʻafefea ona aʻafia le soifua maloloina o tagata i suiga tutusa i genome.
E le gata i lea, o loʻo faʻatupuina e saienitisi togafitiga o kenera. O nei togafitiga e aofia ai le puipuia ma le togafitia o faʻamaʻi i tagata e faʻaaoga ai le faʻasologa o kene.
CRISPR Tekinolosi
O se mea mata'utia tele i le fa'atekonolosi fa'asologa o kenele o le fa'aofiina lea o le Clustered Regularly Interspersed Short Palindromic Repeats (CRISPR).
O le CRISPR e faʻavae i luga o se puipuiga e tupu faʻapitoa i nisi siama. O le DNA i ia siama o loʻo i ai le tele o faʻasologa o palindromic (upu e tutusa i luma ma tua, e pei o le RAAR).
E teuina e le siama ni vaega o siama na latou tau i totonu o nei faasologa palindromic.
E faapefea ona galulue?
O le enzyme o loʻo faʻaaogaina i le CRISPR e taʻua o Cas9. O lenei enzyme e fa'apipi'i i le fa'asologa o le palindromic fa'ama'i ma tipi le DNA i ni vaega, ma fa'atumauina fa'amatalaga e uiga i le siama.
O le porotini Cas fa'aauupegaina o le a iloa le DNA viral ma fa'aumatia vave ina ne'i toe a'afia le siama i le siama lava lea e tasi.
Talosaga a le CRISPR
CRISPR ua faʻaaogaina i auala eseese e aofia ai suʻesuʻega, tausiga faʻalesoifua maloloina, fagafao fagafao, gaosiga o meaʻai, suauʻu lanumeamata, ma sili atu.
1. Suesuega
O loʻo faʻatinoina faiga CRISPR i suʻesuʻega e fesoʻotaʻi ma le faʻaitiitia o faʻafitauli o le kenera i manu ma e foliga mai o le a faʻafaigaluegaina vave i le falemaʻi e togafitia ai faʻamaʻi o tagata o le mata ma le toto.
Ua fa'amaonia e Saina ma le Iunaite Setete ni fa'ata'ita'iga se lua ile fa'aogaina ole CRISPR-Cas9 mo togafitiga ole kanesa.
I tua atu o fa'aoga fa'alesoifua maloloina, o nei mea faigaluega o lo'o fa'aaogaina nei i su'esu'ega e fa'avavevave ai fa'ato'aga ma lafumanu, fa'ainisinia antimicrobial fou, ma fa'atonutonu iniseti e feavea'i fa'ama'i ma fa'atupu kenera.
2. soifua maloloina
Ua mafai e saienitisi ona atiaʻe auala e faʻaumatia ai siama faʻamaʻi faʻamaʻi e ala i le suia o genomes o siama-fasi siama (bacteriophages) faʻatasi ma CRISPR-Cas9 tekinolosi.
O nei faiga e mafai ai foʻi ona faia ni faʻataʻitaʻiga manu mo faʻamaʻi o tagata ma le aveesea o le HIV mai sela faʻamaʻi.
I se faʻataʻitaʻiga o le isumu o faʻamaʻi tagata, na faʻasaʻo e le CRISPR se faʻasologa o le kenera, ma mafua ai le laveaʻiina o isumu mamaʻi.
3. Fafagaina o Fagafao
O le CRISPR ua fa'aogaina i le amataga o le afuafua e fatu ai meaola fa'afoma'i, ma ua tui i totonu o manu su'esu'e ina ia maua ai le tele o fa'ata'ita'iga i totonu o latou masini.
O auala faʻavae i luga o le CRISPR ua faʻaaogaina e faʻaleleia ai le genomes o manu e aofia ai isumu, isumu, ma isi primates e le o ni tagata. O nei auala e mafai ona fa'aaogaina e fa'aleleia atili ai le gaosiga, fa'ama'i fa'ama'i, ma fa'agaoioia uiga/tulaga sa'ili i fagafao.
I le faʻaaogaina o le CRISPR, e mafai foʻi ona matou faʻalauiloaina se faʻasologa o faʻataʻitaʻiga manu.
4. Gaosi Mea'ai
CRISPR gene editing technology e mafai ona faʻaleleia fua o fua ma le lelei; tete'e i le lamala o la'au, fa'ama'i ma le iniseti, fa'ateleina le saogalemu ma le saogalemu o mea'ai.
E mafai foi ona fesoasoani i le aveesea o le antibiotic resistance, faaleleia le ola fata oloa, ma faatelevaveina le faagasologa o le fausiaina o laau.
O la'au e sili atu ona lelei o lona uiga e sili atu le lelei o mea'ai mo manu, fa'apea e fa'aleleia ai lo latou soifua maloloina. Talu ai o la'au ma manu o lo'o fa'avaeina a tatou filifili mea'ai, e mafai ona sili atu le lelei o mea'ai ma oloa.
5. Suauu lanu meamata
O le suau'u lanu meamata o le suau'u e gaosia mai puna'oa fa'aola ma e fa'alelei le si'osi'omaga.
Ua mafai e le CRISPR ona gaosia fa'alua le aofa'i o le paiotiso (o se ituaiga o suau'u lanu meamata) mai algae phototropic.
O lenei suauu e maua e ala i le faʻaluaina o le gaosiga o le lipid i algae, faʻaaoga CRISPR e tweak genes. Lipids e mu ma fa'atupu ai le paiotiso.
Ae o le fa'atonutonuina o kenera e talafeagai?
O le suia o le ala masani o le gaioiga e mautinoa lava e valaʻauina ai popolega faʻapitoa. Suia le kenera a tagata e faʻaaoga ai tekonolosi faʻataʻitaʻiga, e pei o le CRISPR, e leʻi maua se lagolago manino. E mafua ona o suiga ua faia i genes o fuamoa ma sperm cell e mafai ona tuufaasolo atu i tupulaga o lumanai.
O loʻo i ai se felafolafoaiga tele pe tatau ona faʻaogaina lenei tekinolosi e faʻaleleia ai uiga masani o tagata (e pei o le atamai poʻo le maualuga).
E tula'i mai fo'i atugaluga o le saogalemu a'o fa'aogaina lenei tekonolosi aua e iai lava le avanoa e maua ai ni a'afiaga e le taula'i (fa'atonu i le nofoaga sese) ma le mosaicism (pe a ave e nisi sela le fa'atonuga ae o isi e leai).
E faavae i luga o atugaluga e uiga i amioga ma le saogalemu, o le genome editing of reproductive cell e le o le tulafono i le taimi nei i le tele o atunuu.
iʻuga
O le malamalama i le genome o le tagata ua mafai ai ona tatou faʻafouina tekinolosi tau soifua maloloina ile nanoscale.
Fa'ata'ita'iga o Gene ma le CRISPR tekinolosi ua tu'uina atu ai le suatiaina o le eleele e tusa ai ma le fa'aumatiaina o fa'ama'i ma e o'o lava i le fa'asa'oina o le le atoatoa o tagata.
Ua valoia e saienitisi o nei tekinolosi o le ki lea i le fatuina o se faʻamaʻi e leai se faʻamaʻi o homo sapiens ma uiga lelei atoatoa.
O a ni ou manatu i le fa'atonutonuina o kenera? Fa'ailoa mai i fa'amatalaga.
Tuua se tali