Ripanga o Ihirangi[Huna][Whakaatu]
I etahi wa ka moemoea tatou katoa mo te hoki ki muri.
E ere anei i te mea maere ia ho‘i faahou i te tau no te taui i te hoê ma‘itiraa ri‘ari‘a e aore râ, no te faahaamana‘o i te hoê ohipa—te mau matahiti o te tamariirii-ore-raa, te po i noaa ai ia oe te Oscar, aore ra te tereraa i mua no te hi‘o i te huru o te mau ohipa a muri a‘e?
He mea whakahihiri, he whakahihiri hoki te enigma o te haerenga.
Ka taea pea te haere i te waa?
Ka taea e tatou te kimi he pokatata ki te heke mai, he kuaha ranei ki mua?
Ka taea e tatou te whakahaere i te waa ma te whakamahi i nga tikanga o te taiao? Ko te whakaaro i mua ko te haerenga o te waa kaore i te putaiao.
I whakama ahau ki te korero mo te wehi kei puta mai he porangi.
Engari kaore au i te tino tupato i enei ra. Inaa, he rite ahau ki nga kaihanga a Stonehenge.
Ko taku kaingākau ki te wā.
Ko Marilyn Monroe, i tona wa tuatahi, ko Galileo ranei, e tohu ana i tana whakaata ki nga whetu, ko taku waahi tuatahi mena ka uru ahau ki te miihini taima.
Ka haere pea ahau ki Tirohia te mutunga o ta tatou korero moorangi i te mutunga o te ao.
Ki te mohio me pehea e taea ai tenei te whakaaro, me titiro tatou ki tetahi wa ka rite ki nga tohunga ahupūngao - i te wha o nga waahanga.
Ehara i te mea uaua penei i te ahua. Kei te mohio nga tauira katoa e aro nui ana ko nga mea katoa o te ao kikokiko e toru nga waahanga, tae atu ki ahau e noho ana i taku tuuru.
E toru nga ahua o nga mea katoa: te whanui, te teitei me te roa.
Heoi ano, tera ano tetahi momo roa—he roa te waa.
E 80 tau pea te tangata e ora ana, engari ka haere tonu te punaha solar mo nga piriona tau, ka mutu nga kohatu a Stonehenge e noho ana mo nga mano tau.
He roa te roa o ia taonga, i te waa me te waahi. Ko te haere ma tenei waahanga tuawha ka uru ki te haere puta noa i te waa.
Kia tata atu ki tetahi ariā o nga mea katoa inaianei.
Tuhinga o nga mea katoa
Mai i te wa o Isaac Newton, kua mohio matou he tino hononga te papatipu me te kaha.
Ko tana whakapae mo te whakakotahitanga i te tuatahi, i te wa i marere mai te aporo ki runga i tona mahunga i a ia e kai ana i te tii o te ahiahi i raro i tetahi aporo i Woolsthorpe.
Na tenei ahuatanga i kii a Newton ko te nekehanga o te marama me te takahanga o te aporo ki te whenua ka puta mai i te kaha kotahi.
I haere tonu ia ma te whakaatu he pono mo nga papatipu katoa me te kaha o te kaha ki te whakakotahi i nga tinana katoa.
Ua parauhia i roto i te mau vea vea no taua tau ra e “E ture umeumeraa te here” e “E au noa tatou i te mau tino ia umehia tatou e te tahi e te tahi na roto i te mau huru umeraa a Newton.”
Ka uru atu a Einstein ki te waahi.
I runga i tana ariā whanui mo te whanaungatanga, i ahu whakamua a Einstein i te mara i te timatanga o te rautau 20 me te whakaatu i te hononga o te papatipu me te kaha ki te waa.
I whanau i 1879, Einstein i tuhituhi a pepa i te tau 1905 ka whakarereke tonu te ahua o to tatou tirohanga ki te ao.
Ko te ahua o ta tatou titiro ki te marama ka tino rerekee e tenei mahi. Kaore he tangata i aro ki te tere o te marama tae noa ki tera waahi; ko tetahi atu taima o te ao e mahi ana nga tohunga ahupūngao whakamatautau ki te ine me te tino piki haere. He iti noa te mohio ki nga oro rereke me nga ngaru wai.
Engari ka taea e koe te whakaatu ka heke te taima mo te tangata e haere ana ma te whakamahi i te tataunga i akohia e koe i te kura, e kiia nei ko te kaupapa a Pythagoras, me te awhina iti mai i te tauira whakawhänui a Einstein.
E ai ki te ariā a Einstein, me tere rawa te neke ki te hiahia koe ki te whakaroa i te wa—te tikanga, ki te hiahia koe ki te haere i te waa!
Whakaarohia te haere mai i te whenua i te tau 2000, hei tauira.
Ka wehe koe inaianei tae noa ki te tau 2032, ka neke koe i runga i te 95% te tere o te marama (tata ki te 285,000 kiromita ia hekona).
Ko te mea whakamiharo ko te 22 tau te iti ake i a koe i mahue mai, ka kii tonu to mataaratanga ko te tau 2010 inaa ko te 2032 kei runga i te whenua.
Ko te whakawhäititanga o te wa, a ka mahi i nga tere tere, engari ki te iti ake.
Na, hanga te miihini taima.
Heoi ano, he hopu: 285,000 kiromita ia hekona he tino tere.
Ahakoa ko te waka tere tere ka mawhiti noa i te hau o te whenua i te 10 kiromita / s, ko te waka tere rawa kare i eke ki te 1 km/s.
Ahakoa ka taea e te tangata te haere i runga i enei tere, karekau e taea e o tatou tinana te hapai i te taumahatanga. Ko te haerenga ki te wa kei te heke mai ka taea te whakaaro engari he tino wero i tenei wa. Heoi, me pehea nga mea o mua?
Kare au i te mohio ki a koe, engari i nga wa katoa ka panui ahau i tetahi mea i runga i nga haerenga o te waa, ka ahua pohehe ahau i nga wa katoa.
Ko enei korero katoa kua homai ki ahau, engari karekau he tangata e whakamarama me pehea te hanga miihini taima.
Me te mihi aroha ki Ahorangi Frank Tipler, ko te hoahoa mo taua mea kei raro iho nei kia kore ai koe e whakapohehe.
I te tau 1974, i tuhia e Tipler tetahi pepa e whakaatu ana me pehea te hanga miihini taima e kiia nei ko te Tipler Cylinder. Ka taea e koe te hoki ki muri ma te awhina o tenei miihini.
Hei timata, me nui te moni hei hoko i tetahi puoto nui. Ko taku tikanga he nui—he rau kiromita pea te roa.
Ko te iraro me tino pai te whakakii me te papatipu e rite ana ki to te ra.
Ki te kite i te horoinga o nga ngaru taikaha e puta mai ana i tenei hanga, me tere tere te huri haere kia tere te huri ka timata te pakaru i te papanga o te waahi me te waa.
He mea tika ano kia whakatupato i te hauora na te mea he tata rawa ki taua hanganga matotoru ka raru pea.
Ka kumea tatou ki te mata o te whenua na tona papatipu, engari ka tata rawa atu ki nga mea katoa ka tino kino tenei na te mea ka toia koe ki tona huarahi ka kuru koe.
Heoi, ki te taea e koe te eke ki tua atu o tenei take mahanga, neke tata atu ki te porotaka hurihuri ka timata ki te whai i tana miro.
I a koe e pera ana, ka timata nga mea rereke. Na te mea ko te haere huri noa i te porotaka i te huarahi rereke o te hurihanga ka huri whakamuri koe i roto i te waa, ka huri to huarahi, e ahu whakamua tonu ana koe i roto i te waa.
Ma te miihini e hoki whakamuri te wa; ko te mutunga, ka hoki atu koe i te wa e haere ana koe, ka roa koe e whai ana i te hurihanga o te miihini.
Me hikoi noa atu i te porotaka ka hoki mai ki te whenua ki te whakahoki mai i nga nekehanga noa, ka hoki ano koe ki tenei wa, ahakoa he ahua o mua.
Opaniraa
He tino ahuatanga te haerenga o te waa, ae.
Engari he rereke te rereke mai i nga mea kua kitea e koe i nga kiriata. Ka taea te rongo i te tere o te wa i tua atu i te kotahi hekona ia hekona i raro i nga ahuatanga motuhake.
Me mohio tatou ki tenei momo haerenga e puta ana i te ao tuuturu na te maha o nga mea tino nui.
Waiho i te Reply